Conversa con Camilo Nogueira
Camilo Nogueira Román, a quen é innecesario presentar, ofrécenos nesta entrevista unha ollada sobre o Paz Andrade político, sobre o labor que compartiron -dende distintas posicións- durante a transición e no que se salientan as ideas propias que en materia de lingua, economía e visión de país sostivo Valentín, mesmo en contra do grupo Galaxia, liderado por Ramón Piñeiro. Ademais, Camilo Nogueira vía en Paz Andrade un amigo da familia, xa que seu pai, integrante tamén do partido galeguista, mantiña unha profunda amizade con Valentín.
Como foi a relación de Paz Andrade co grupo que creou a editorial Galaxia?
Valentín defendía unha liña moi diferente da do grupo que, acabada a II Guerra Mundial e pouco despois de morrer Castelao, decidira disolver o Partido Galeguista e dedicarse á cuestión cultural, cousa que non era incompatible con manter o partido, como ocorreu cos cataláns e vascos e, polo tanto, con ter unha tradición detrás na transición.
ECONOMÍA E LINGUA
En que se baseaba a súa idea de país?
Nese momento do que falamos tivo dúas ideas básicas: unha visión económica sobre Galicia e a cuestión da lingua. Tivo unha visión que se despegou moito dunha tradición galeguista que situaba o carácter agrario e mariñeiro como algo esencial e non como situación concreta dunha situación histórica determinada, pero que podía mudar sen que a nación galega perdese a súa identidade. El quíxose, pois, 
fundamentar na economía e na lingua, o cal non significa que non pensase en Galicia como nunha nación, que o pensaba claramente. Mesmo na visión histórica que tiña de Galicia como reino e nas circunstancias que levaron á marxinación na época moderna -por exemplo, o comportamento da nobreza e a Igrexa respecto de Galicia- vese unha visión de Galicia como nación cultural e histórica e a perspectiva dunha nación política.
Sen dúbida hai que destacar a súa achega no ámbito pesqueiro.
En obras como La marginación de Galicia preocúpase de todas as circunstancias da economía galega: da agraria, da industrial, da pesqueira poñendo de manifesto a falta de desenvolvemento da nosa economía por parte do estado. Na pesca, recuperou a tradición marítima do país. O acento que pon na pesca e na adecuación ás novas necesidades, procurando caladoiros en todo o mundo, responde a unha idea que el tiña e que protagonizou coa súa participación en Pescanova. Pensaba que Galicia podía ter un desenvolvemento económico coma calquera outra nación e non quedar acorada nun estado determinado como pode ser o rural.
E en canto á lingua, cal era a posición de Valentín Paz Andrade?
Nesta cuestión houbo un feito que eu considero crucial. Polos anos 70 defendía o galego como unha variante do tronco común galego-portugués e salientaba, xa daquela, cando Brasil tiña 90 millóns de habitantes -hoxe, máis de 200- que o galego era unha lingua que resistiu aquí e que a través do portugués se transformou nunha lingua mundial a carón do inglés ou o castelán. Foi unha posición que non triunfou na transición, cando se quixo converter o galego nunha lingua minoritaria simplemente para non molestar o españolismo. É dicir, consideraba que o galego tal como é forma parte dunha mesma lingua que ten variedades non maiores que as que posúen o inglés e o castelán. Moitos defendemos unha postura que xa apoiaba el naquela altura e que, por outra parte, xa expuxeran Castelao ou Murguía.
Tamén nisto se separaba da doutrina que xestionaba o galeguismo na ditadura.
Si, así que, tendo razón, foi unha especie de disidente do grupo que procedía do Partido Galeguista. Os que nos iniciamos na vida política e social nos anos 60, aínda desde posicións de esquerda, non eramos alleos a estas posicións. Eu mesmo falei en portugués no Parlamento Europeo.
Abriu, logo, un camiño distinto no movemento galeguista?
Eu creo que foi un precursor desta nova forma de ver o galeguismo, que non quere dicir que estivese totalmente ausente antes no pensamento doutros dirixentes do Partido Galeguista, pero que nel tiña esa concreción tanto cultural coma económica e que hoxe forma parte das nosas ambicións como nacionalistas, como europeístas e como universalistas.
Todo o mundo destaca o seu universalismo e o carácter polifacético.
Claro, participou en actividade empresariais, viaxou polo mundo, escribiu… Moitas empresas galegas hoxe teñen unha visión que vai máis alá da súa pertenza ao estado español. O mundo é seu, tal como hai que contemplar a Galicia como nación. Nese sentido tamén foi un pioneiro. Era un galego que se vía a si mesmo como parte da humanidade desde o punto de vista empresarial e persoal e non se vía como un apéndice de Madrid. Esta idea de Galicia como unha nación no mundo el interpretouna á súa maneira e eu creo que o futuro do noso país é ese.
AS NEGOCIACIÓNS NA TRANSICIÓN
Valentín sempre mantivo unha relación moi próxima a Castelao.
Foron moi amigos, aínda que houbo momentos nos que Paz Andrade non estivo no Partido Galeguista e mesmo se presentara ás eleccións como candidato cos radicais. Pero ese vínculo con Castelao mantívoo sempre. Castelao, como se sabe, trala II Guerra Mundial era partidario da volta dunha república federal, máis alá do carácter da II República, para recoñecer as nacionalidades dentro do Estado. Na transición, Valentín participou no grupo de persoeiros que negociaron cos reformistas do Réxime os términos que conducirían á constitución que hoxe temos, porque na esquerda nacionalista había grandes contradicións. En Esquerda Galega apoiabamos o Estatuto de Autonomía como unha necesidade para crearmos un espazo nacional galego e para participar na democracia limitada, pero que aparecía e era necesaria naquel momento. Outra parte do nacionalismo non participaba desa idea e iso impediu que estiveramos presentes na transición coa forza que tiñamos xa e que se demostrou cando empezou a funcionar o Parlamento Galego.
Cal foi o seu papel nesas negociacións?
Pola vía da Xunta Democrática foi o que representou a Galicia na transición onde
fixo un gran traballo e logo presentouse a senador cun resultado notábel. Eu tamén me presentara naqueles comicios polo BNPG, así que daquela fomos contrincantes políticos. A forza política estaba nos partidos que naceran nos anos 60 coma a UPG, o PSG ou Galicia Socialista, onde estaba eu. Se daquela souberamos o que nos xogabamos naquel momento estariamos apoiando as posicións de Paz Andrade naquela negociación, por moito que nós quixeramos un autogoberno moi por riba do recoñecido no Estatuto ou na Constitución. Xustamente, a falta de comprensión do que había que facer naquel momento provocou que eu e moita outra xente iniciaramos a vía de Esquerda Galega e contribuímos enormemente, aínda que non sexa recoñecido polos que gobernan, a crear un proxecto nacional. A idea que hai de Galicia na cuestión nacional e económica foi canalizada en grande medida por Esquerda Galega naquel momento. Non estivemos pero si o fixo Paz Andrade, dunha forma moi xenerosa e importante.
Que destacaría do resultado daquel proceso?
Valentín -e outros por outra vías- conseguimos que o Estatuto do 36 fose recoñecido, xunto co catalán e o vasco, feito do que dependeu a aparición da idea das nacionalidades na Constitución. De modo que son as únicas pegadas do tempo republicano que están na actual constitución.
Como definiría a Paz Andrade?
Era moi seu. Unha persoa que non se deixaba levar, que tiña un pensamento e o levaba a cabo, tanto no eido político, cultural ou empresarial. Era moi consciente da súa propia personalidade e non agardaba polos demais, por así dicir.
Que relación mantivo con el?
Era moi amigo de meu pai e, malia a diferenza de idade, tamén me trataba como amigo. Cando me encontro coa súa muller ou co seu fillo Afonso así me tratan: como o fillo dun amigo del. Na exposición sobre Paz Andrade que se pode ver na Fundación Luís Seoane aparecen dous bustos de Valentín feitos por meu pai que eu lembro ver, sendo un neno, no seu obradoiro.
Irimia 